Günümüzde Bolivya’da tüm alternatifler yerel para birimini elde bulundurmaktan daha güvenli kabul ediliyor. Hükümete duyulan güvenin tüm zamanların en düşük seviyelerine ulaşması, enflasyonun son 34 yılın en yüksek seviyesinde olması ve yaşanan dolar kıtlığı sebebiyle bolivyanonun alım gücü çökmüş durumda.
Bu sebeple giderek daha fazla insan iş yapmak ve birikimlerini korumak için riskli bir alternatife yöneliyor: Kripto paralar.
Kripto paraların hızla benimsendiğine dair işaretler küçük kahve dükkanlarından büyük şirketlere kadar her yerde görülüyor. El Alto Uluslararası Havalimanı’nda bir satıcı, şeker ve güneş gözlüğü fiyatlarını 1 dolara sabitlenmiş bir sabitkoin olan USDT cinsinden veriyor. Ülkenin önde gelen bir üniversitesi yabancı öğretim üyelerine Bitcoin ile ödeme yapıyor. Bir süreliğine, devletin petrol şirketinin dahi yabancı ödemeler için sabitkoin’leri kullanmasına izin verilmişti.
Genel olarak, dijital ödemeler bir yıl kadar önce kaldırılan on yıllık yasağın ardından 2025’in ilk altı ayında beş kat artarak neredeyse 300 milyon dolara ulaştı.
Yerel bir iş lideri olan Oswaldo Barriga “İthalatçılar arasında krito para kullanımı yaygın” Döviz bulmak zor olduğunda ve acil ödemeler yapılması gerektiğinde kripto geçerli bir alternatif haline geliyor” diye belirtiyor.
Birçok kişi için Bolivya, kripto para savunucularının uzun süredir savunduğu inancın en büyük test alanlarından biri: Dijital varlıklar sadece spekülasyon için değil, aşırı miktarda para basan hükümetlerin ve merkez bankalarının yol açtığı paradaki değer kaybından etkilenmemek adına daha iyi bir ticaret aracı.
Elbette, kripto paralar hâlâ Bolivya ekonomisinin çok küçük bir kısmını oluşturuyor, ancak popülerliği inkâr edilemeyecek seviyeye gelmiş durumda.
Bu büyük ölçüde bir zorunluluktan kaynaklanıyor. Bolivya’nın kamu maliyesi darmadağın bir halde. Hükümet, art arda 11 yıldır bütçe açığı veriyor ve ülke kendi ekonomisinin dörtte biri büyüklüğünde dış borçla boğuşuyor. Devlete ait doğal gaz sektörü çökmüş durumda, bu da en büyük ihracat kalemlerinden döviz kazanma kabiliyetini zayıflatıyor.
Tüm bunların ortasında, yüzde 25 ile son 34 yılın en yüksek seviyesine ulaşan enflasyon, Bolivyalıların birikimlerini ve satın alma gücünü yok etmiş durumda. Yapay olarak sabit tutulan bolivyano kuru da büyük bir kısmı ithal edilen günlük ürünlerin fiyatlarını aşırı pahalı hale getiriyor.
17 Ağustos’taki seçimlerde yeni bir başkan seçilecek olsa da kronikleşmiş ekonomik kriz, kriptonun yerel yaşamdaki yerini o kadar derinleştirdi ki, bu durum herhangi bir seçim sonucunun ertesinde de devam edecek gibi görünüyor
Dijital dolarlar Bolivyalılar için yeni fırsatlar sunsa da beraberinde yeni zorluklar da getiriyor. Bazı sabitkoin’lerin rezerv yapılarının zayıf olduğu ortaya çıkması ve Bitcoin’in zaman zaman aşırı fiyat dalgalanmalarına maruz kalması bunun en önemli örneklerinden.
‘Bürokrasiye karşı’
Christopher Salas, Bolivya’nın fiili başkenti La Paz’daki küçük bir kaldırım standında kahve satıyor. Müşterilerinin çoğu ona bolivyano ile ödeme yapıyor, ancak bazıları en küçük Bitcoin birimi olan satoshi ile alışveriş yapıyor. Salas’ın tezgâhında duran QR kod, Salvador merkezli Blink şirketine ait kripto cüzdanına bağlı.
“Bitcoin kullanan tek kişi ben değilim. Şurada bir berber var ve bir spor salonu da satoshi kabul ediyor” diyor Salas.
Salas, kripto ile iş yapmanın sadece pratik bir çözüm değil, aynı zamanda bir başkaldırı biçimi olduğunu belirtiyor: “Benim için bu, birikimlerimin değerini korumanın bir yolu, ama bu aynı zamanda sisteme ve bürokrasiye karşı gelmenin de bir yolu.”
Kripto elde etmek artık görece kolay olsa da dolar bulmak hâlâ çok zor. Özel bankalarda, müşteri çekim limitleri bazen haftada sadece 100 dolarla sınırlı. Kara borsadan dolar bulmak mümkün, ancak fiyatı yaklaşık 14 bolivyano – resmi kurun iki katı. Popüler sabitkoin USDT için de fiyat benzer.
Carlos Neira bu büyümeyi yakından gözlemleyen biri. Kolombiyalı bir kripto cüzdan sağlayıcısı olan Meru’nun kurucularından Neira, Merkez Bankası yasağının kaldırılmasından bu yana Bolivya’daki kullanıcı sayısının yüzde 6.600 oranında arttığını söylüyor. Binance de düşük ücretleri ve yeni kullanıcılar için sunduğu eğitim kaynaklarıyla ülkede tercih ediliyor.
“Bolivya’daki büyüme diğer pazarlara göre daha yoğun ve doğal oldu,” diyor Neira.
Ancak yerel istikrarsızlıktan kurtulmak için sabitkoin’lere yönelmenin de kendi riskleri var. Dolara sabitlenmiş sabitkoin Terra, 2022’de çöktü ve bir yıl önce, Tether rezervleri hakkında yalan söylediği için 41 milyon dolarlık bir cezayla karşı karşıya kaldı.
Taban hareketi
Kripto yasağının kaldırılmasının ardından Bolivya hükümeti müdahaleci olmayan bir tutum benimsedi. Kriptonun yasal hale gelmesi, birçok vatandaşın bunu benimsemesi için yeterli oldu.
Bu durum, El Salvador ile tezat oluşturuyor. El Salvador Başkanı Nayib Bukele, Bitcoin’i 2021’de yasal para birimi ilan etmesinin ardından kullanımını aktif olarak teşvik etmişti. Ancak tüm bu çabalara rağmen, 2023’te yapılan bir çalışmaya göre El Salvador’daki işlemlerin sadece yüzde 4,9’u Bitcoin ile yapılıyor.
Venezuela ve Arjantin gibi ülkelerde, aşırı enflasyon dönemlerinde kripto bir birikim aracı olarak benimsense de yaygın bir ticaret aracı olarak kullanılmadı. Çoğu kullanıcı için öğrenme eğrisinin çok dik olması nedeniyle dijital varlıklarla alışveriş yapmanın yaygınlaşması mümkün olmadı.
Ancak bu durum Bolivya için farklı olabilir.
La Paz’da bir elektronik mağazasının önündeki tabelalarda, dolar satın aldıkları ve kripto para kabul ettikleri belirtiliyor.
“Yabancı şirketler Bolivya’yı Latin Amerika’daki kripto ekosisteminin merkezi olarak görüyor,” sözlerini kullanıyor yakın zamanda La Paz’da düzenlenen bir kripto zirvesinin eş organizatörü Mauricio Dulon.
Bu ilgi, birçok kripto sağlayıcısını ülkeye çekti, diyor Bolivya İnternet Vakfı’nın dijital ekonomi sorumlusu Hugo Miranda. Aynı zamanda, yerel sosyal medya fenomenleri de kriptoyu finansal özgürlüğe giden yol olarak tanıtıyor.
Yerel firmalar da bu yoğun talebe karşılık veriyor. Kredi kartı işlemcisi Red Enlace’in genel müdürü Guido Balcazar, mağazaların USDT’yi satış noktası terminalleri ve QR kodlarla kabul edebilmesi için hızla yeni sistemleri devreye almakta olduklarını belirtiyor.
“Jenerasyonlar arası engeller var,” diyor Balcazar. “Ama gereklilik uyum sağlamayı mecbur kılıyor”
