Piyasada hayatta kalan Trader’ların ortak özellikleri neler?

İnsanlar, hayat boyu, karşılaştıkları zorluklara farklı tepkiler vermektedirler. Traderlar için de benzer örüntüler geçerlidir. Başarılı olunan, arka arkaya kazançlı işlemler alınan, kasanın gittikçe büyüdüğü zamanlarda her şey yolundayken; arka arkaya kayıpların yaşandığı, başarısızlıkla sonuçlanan işlemlerin artığı, bakiyenin gittikçe küçülmeye başladığı zamanlarda farklı tepkiler ortaya çıkmaktadır. Andrew Aziz ve Mike Baehr’e göre, bu noktada başarılı ve istikrarlı trader’larla pes edenleri ayırt eden en temel özellik psikolojik sağlamlıktır.

Psikolojik sağlamlık konusuna en iyi örnek olabilecek kişilerden birisi Crypto Kemal olabilir. Eski videolarını izleyecek olursanız işi bıraktıktan sonra tamamen buraya eğildiğinden, battığında tekrar işe başlamak zorunda kaldığından, bir miktar para biriktirip tekrardan bakiyesini büyüttükten sonra tekrar kriptoya döndüğünden ve bu sefer kendisini tamamen buraya adayabildiğinden bahsetmektedir. Bu süreçte birçok zorluk yaşadığından, yaptığı panik satışlarından, kapıldığı FOMO’lardan; marketin psikolojisine, bakiyesine ve ilişkilerine olan etkilerinden bahsettiği sayısız video bulunmaktadır. Yaşadığı onca strese, sıkıntıya ve soruna rağmen yol boyunca hatalarından ders çıkararak, yaşadığı şeyleri deneyim olarak cebine atarak ilerlemiştir. Topluluk içerisinde Kemal gibi sayısız örnek bulabiliriz. Bazıları pes ederken bazıları yine de devam edebilmektedir. Peki bizler Kemal ve diğerleri gibi psikolojik sağlamlığımızı artırabilmek için neler yapabiliriz? Aziz ve Baehr, “Mastering Trading Psychology” kitabında bu konuyla ilgili bazı önerilerde bulunmuştur:

-Gerçekliği Kabul Etmek: Piyasada hızlıca zengin olmayı, yaptığınız her işlemin kazançla sonuçlanmasını, her şeyi kısa sürede öğrenip hemen uygulayabilmeyi ya da her zaman en dipten alıp en tepeden satabilmeyi beklemek, sürdürülebilir bir bakış açısı değildir. Bunlar mümkün olsa da, son derece nadir gerçekleşen durumlardır.

Dayanıklı traderlar, piyasaya çok daha soğukkanlı ve gerçekçi bir bakış açısıyla yaklaşırlar. “Ya buradan dönerse” ya da “Artık yükselmesi lazım” gibi iyimser varsayımlarla değil, gördükleri senaryo üzerinden hareket ederler. Gerçekleri reddetmek yerine, ne kadar tatsız olursa olsun, durumu olduğu gibi kabul ederler. Çünkü gerçekliği kabul etmek, ona hazırlanmanın ilk adımıdır. Bu tutum sayesinde değişen koşullara hızlı bir şekilde uyum sağlar, doğaçlama yaparak hareket eder, esnek ve çözüm odaklı ilerlerler. Ormanda karşınıza ayı çıkmayacağını düşünmek ya da çıktığında yokmuş gibi davranmak sizi kurtarmayacaktır.

Kayıptan Kazanç Sağlamak

-Sorumluluk Almak ve Hatalarından Öğrenmek: Birçok kişi başarısız bir işlemin ardından sorumluluğu üstlenmek yerine piyasayı suçlar ve kurban rolüne girer. Oysa dayanıklı traderlar “Neden benim başıma geldi?” diye sızlanmak yerine “Neyi daha doğru yapabilirdim?” sorusunu sorarlar. Bu yaklaşım klişe gibi görünse de gelişimin en temel adımıdır.

Her seferinde aynı davranışları tekrarlayarak farklı sonuçlar beklemek, yalnızca hayal kırıklığı yaratır. Bunun yerine, başarısız işlemleri objektif bir şekilde detaylıca analiz etmek, hangi yapıların işe yaradığını, hangilerinin yaramadığını tespit etmek ve buna göre stratejinizi yeniden yapılandırmak daha iyi sonuçlar almanız adına çok daha verimli olacaktır.

Ayrıca öğrenme yalnızca kendi hatalarınızdan ibaret değildir; başkalarının deneyimlerinden de öğrenebilirsiniz. Hepimiz benzer bilişsel önyargılara ve evrimsel eğilimlere sahip olduğumuz için, yaptığımız hatalar çoğu zaman birbirine benzer (en azından arka planında yatan örüntüler benzer). Bu nedenle, sizden önce o yoldan geçmiş kişilerin deneyimlerinden kendinize dersler çıkartabilirsiniz.

-Öğrenilmiş veya Öğrenilmemiş Çaresizlik: Psikolojik açıdan dayanıklı olmayan kişiler, “öğrenilmiş çaresizlik” batağına çok daha kolay düşmektedir. Kısaca tanımlamak gerekirse öğrenilmiş çaresizlik, kişinin olumsuz bir durum karşısında hiçbir şeyi değiştiremeyeceğine inanması ve bu nedenle çabalamaktan vazgeçmesidir. Trade süreçlerinde de benzer bir mekanizma işlemektedir. Geçmişte yapılan hatalar, üst üste gelen kayıplar ve yanlış zamanda alınan pozisyonlar bazı traderların gelecekte de aynı örüntülerin devam edeceğine inanmasına ve işlem almaktan vazgeçerek pes etmesine neden olmaktadır. Geçmişin izini taşıyabilirsiniz; ancak size sunulan çıkış biletini kullanıp kullanmamak tamamen sizin elinizdedir.

Öğrenilmiş çaresizlikten çıkabilmek için öncelikle durumun farkında olmanız gerekmektedir. Bunu sağlamak adına meditasyon veya mindfulness uygulamaları yapabilir, kendinize özel zamanlar yaratabilirsiniz. Meditasyon yapmayı sevmeyenler için (ben de çok sevmiyorum) yürüyüş yapmak da bir alternatif olabilir. Bu uygulamalar sırasında geçmiş deneyimlerinizi, o anlarda ne düşündüğünüzü, hissettiğinizi ve neye inandığınızı derinlemesine sorgulamalı; duygu, düşünce ve davranışlarınızın yalnızca o an’la ilgili olduğunu kendinize hatırlatmalısınız.

Olumsuz deneyimlerin etkisini yatıştırmak için geçmişteki başarılarınızı hatırlamanız faydalı olacaktır. Örneğin, geçmişte de başarısız tradeleriniz olmuştur; ancak para kazandığınız zamanlar da olmuştu. Para kazanamadan bıraktıysanız, marketi doğru tahmin ettiğiniz zamanlar da olmuştur. Henüz herhangi bir tahmin yapmadan, öğrenir öğrenmez denemeye başladıysanız ve ilk kayıpla bıraktıysanız, zaten daha yolun başındasınızdır.

Bir başka yöntem de başka alanlardaki deneyimlerinizi hatırlamaktır. Geçmişte başaramayıp sonradan başarılı olduğunuz alanları motivasyon ve umut kaynağı olarak kullanabilirsiniz. Örneğin, ben ilk eğitim verdiğim zaman donakalmıştım (kelimenin gerçek anlamıyla donmuş, uzun süre boyunca tek kelime dahi edememiştim); ancak zamanla bu durumun üstüne giderek, benim için ne kadar zor olsa da, bunu aşmayı başardım ve şu anda eğitim vermeye devam ediyorum. Ne zaman bir konuda başlangıçta başarısız olsam, kendime o anları hatırlatıp “O gün pes etmeyip devam ettiysem ve başardıysam bugün de aynısını yapabilirim” diyerek yoluma devam ediyorum.